chua huong

tham khảo thêm:

lạc hồng viên

lạc hồng viên hòa bình

nghĩa trang lạc hồng viên

Chùa HÆ°Æ¡ng là cách nói trong dân gian, trên thá»±c tế chùa HÆ°Æ¡ng hay HÆ°Æ¡ng SÆ¡n là cả má»™t quần thể văn hóa - tôn giáo Việt Nam, gồm hàng chục ngôi chùa thờ Phật, vài ngôi đền thờ thần, các ngôi đình, thờ tín ngưỡng nông nghiệp. Trung tâm chùa HÆ°Æ¡ng nằm ở xã HÆ°Æ¡ng SÆ¡n, huyện Mỹ Đức, Hà Ná»™i, nằm ven bờ phải sông Đáy. Trung tâm của cụm Ä‘ền chùa tại vùng này chính là chùa HÆ°Æ¡ng nằm trong Ä‘á»™ng HÆ°Æ¡ng Tích hay còn gọi là chùa Trong.

Lịch sá»­[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

 

Chùa Thiên Trù trong quần thể chùa Hương

Ngôi chùa được xây dá»±ng vá»›i quy mô chính vào khoảng cuối thế ká»· 17, sau đó bị hủy hoại trong kháng chiến chống pháp năm 1947, sau đó được phục dá»±ng lại năm 1988 do Thượng Toạ Thích Viên Thành dÆ°á»›i sá»± chỉ dạy của cố Hoà thượng Thích thanh Chân.^{[cần dẫn nguồn]}

Theo cuốn HÆ°Æ¡ng SÆ¡n thiên trù thiền phả, má»™t vị hòa thượng được lệnh của chúa Trịnh (sau khi Ä‘i tuần thú) xác định địa Ä‘iểm và cho xây dá»±ng chùa HÆ°Æ¡ng Tích ở Hà Ná»™i từ đời Lê Huy Tông dÆ°á»›i niên hiệu Chính Hòa (1680 - 1704). Trong khi theo sách HÆ°Æ¡ng SÆ¡n báu quyển, Chùa HÆ°Æ¡ng ở Hà TÄ©nh là má»™t Ä‘á»™ng cao và khuất, thường có mây mù bao phủ.

Vậy vì sao lại có thêm một chùa Hương "phiên bản" ở phía Bắc? Câu trả lời là vào thời Lê - Trịnh, các vua Lê - chúa Trịnh phần lớn có quê ở xứ Thanh (xem Hoàng Lê nhất thống chí của Ngô gia văn phái) nên các phi tần, mỹ nữ đa số được chọn tuyển ở miền Hoan Châu. Hằng năm các cung phi, cung nữ Thanh - Nghệ - Tĩnh thường trẩy hội chùa Hương trên núi Hồng Lĩnh vào ngày 18-2 âm lịch bằng đường thủy qua cửa Hội Thống (gần Cửa Lò bây giờ). Mỗi lần những "người đẹp" đi xa như vậy khiến chúa Trịnh rất phân vân (tuy đã bố trí lính vệ phục dịch dọc đường), do đó chúa Trịnh mới gọi một vị hòa thượng xác định địa điểm ở miền rừng núi Hà Sơn Bình để xây chùa Hương Tích thứ hai mà thờ vọng để các "người đẹp" đi trẩy hội gần hơn (theo dẫn giải của ông Bùi Văn Nguyên, nguyên tổng thư ký Hội Văn nghệ dân gian VN). Như vậy nhờ "sáng kiến" của chúa Trịnh mà Việt Nam có hai chùa Hương Tích.^{[cần dẫn nguồn]}

Các đời trụ trì[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

• Tổ Trần Đạo Viên Quang Chân Nhân, Thượng Lâm Viện - Tăng Lục Ty Hoà thượng, Viên Gíac Tôn giả,


• Nguyệt Đường Chân Lý Tổ SÆ°, Tăng Lục ty Hoà thựơng tá»± NhÆ° trí Gíac Tuệ tổ sÆ° viên tịch 14/4 năm ká»· mùi 1499


• Thiền Trưởng Trần huyền Đạo Thắng Chân Nhân


• Thiền tăng Đạo Nhẫn Chân Nhân


• Cụ Hải Dao, Phạm Đức Thắng, dòng dõi của Trần Đạo Viên Quang Chân nhân, nhận lãnh trụ trì năm 1776


• Tổ Hải Viên (1764 - 1810), ngài xuất gia năm 1775, trụ trì HÆ°Æ¡ng Tích từ năm 1789 - 1810


• Tổ Thông Dụng Hiệu An Trụ, thích cường trá»±c bồ tát.


• Maha sa môn Ngá»™ Tâm, tam giáo thiền sÆ°, Trá»±c chiến bồ tát.


• Maha sa môn Đồng Bạch tháp, Thông Lâm bồ tát.


• Maha sa môn tỳ kheo, HÆ°Æ¡ng Quang tháp, Tâm Trúc - hiệu Minh Thích Hoàng thiền sÆ°


• Maha sa môn Tiên Quỳnh tháp, pháp danh Thanh hữu, Thích Minh thiền sÆ°


• Tiên kỳ tháp, maha sa môn, Minh Nhẫn Nhục thiền sÆ°, Thích thanh Quyết


• Tiêu Quỳnh tháp, maha sa môn, Trí thích thiền sÆ°


• Tổ Thích Thanh Tích thiền sÆ° (1881- 1964), trụ trì giai Ä‘oạn: 1932 - 1956


• Hoà thượng Thích thanh Chân (1905 - 1989), uá»· viên Há»™i đồng chứng minh, phó chủ tịch há»™i đồng trị sá»± TW GHPGVN, trụ trì giai Ä‘oạn: 1956 - 1985


• Hoà Thượng Thích Viên Thành (1950 - 2002), tá»± Nguyệt Trí, Chân tịnh bảo tháp, uá»· viên thường trá»±c HĐTS, trưởng ban trị sá»± PG Phú Thọ, Phó ban trị sá»± PG Hà tây, Phó ban từ thiện TW GHPGVN, Phó ban giáo dục tăng ni TW GHPGVN, trụ trì giai Ä‘oạn 1985 - 2002.


• Thựơng toạ Thích Minh Hiền, (1961) Phó ban văn hoá TW GHPGVN,Phó ban trị sá»± thành há»™i phật giáo Hà Ná»™i (07/2017-Nay) Trụ trì giai Ä‘oạn 2002 - nay

Kiến trúc[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

Quần thể chùa HÆ°Æ¡ng có nhiều công trình kiến trúc rải rác trong thung lÅ©ng suối Yến. Khu vá»±c chính là chùa Ngoài, còn gọi là chùa Trò, tên chữ là chùa Thiên Trù (tọa Ä‘á»™: 20°37′5″B 105°44′49″Đ). Chùa nằm không xa bến Trò nÆ¡i khách hành hÆ°Æ¡ng Ä‘i ngược suối Yến từ bến Đục vào chùa thì xuống đò ở đấy mà lên bá»™. Tam quan chùa được cất trên ba khoảng sân rá»™ng lát gạch. Sân thứ ba dá»±ng tháp chuông vá»›i ba tầng mái. Đây là má»™t công trình cổ, dáng dấp Ä‘á»™c đáo vì lá»™ hai đầu hồi tam giác trên tầng cao nhất. Tháp chuông này nguyên thủy thuá»™c chùa làng Cao Mật, tỉnh Hà Đông, năm 1980 được di chuyển về chùa HÆ°Æ¡ng làm tháp chuông.^[1]

Chùa Chính, tức chùa Trong không phải là má»™t công trình nhân tạo mà là má»™t Ä‘á»™ng đá thiên nhiên (tọa Ä‘á»™: 20°36′47″B 105°44′4″Đ). Ở lối xuống hang có cổng lá»›n, trán cổng ghi 4 chữ HÆ°Æ¡ng Tích Ä‘á»™ng môn. Qua cổng là con dốc dài, lối Ä‘i xây thành 120 bậc lát Ä‘á. Vách Ä‘á»™ng có năm chữ Hán å—天第一峝 (Nam thiên đệ nhất Ä‘á»™ng) khắc năm 1770, là bút tích của TÄ©nh Đô VÆ°Æ¡ng Trịnh Sâm (1739-1782). Ngoài ra Ä‘á»™ng còn có má»™t số bia và thi văn tạc trên vách đá.

Há»™i chùa HÆ°Æ¡ng ^[2][sá»­a | sá»­a mã nguồn]

 

Đụn Gạo trong chùa Hương

Ngày mồng sáu tháng giêng là khai há»™i. Lá»… há»™i thường kéo dài đến hạ tuần tháng 3 âm lịch. Vào dịp lá»… hàng triệu phật tá»­ cùng du khách khắp 4 phÆ°Æ¡ng lại nô nức trẩy há»™i chùa HÆ°Æ¡ng. Hành trình về má»™t miền đất Phật - nÆ¡i Bồ Tát Quan Thế m á»©ng hiện tu hành.

Đỉnh cao của lễ hội là từ rằm tháng riêng đến 18 tháng hai âm lịch. Ngày này, vốn là ngày lễ khai sơn (lễ mở cửa rừng) của địa phương. Đến nay nghi lễ "mở cửa rừng" hàm chứa ý nghĩa mới - mở cửa chùa. Lễ hội chùa Hưng trong phần lễ thực hiện rất đơn giản. Trước ngày mở hội một ngày, tất cả các đền, chùa, đình, miếu đều khói hương nghi ngút.

Ở trong chùa Trong có lá»… dâng hÆ°Æ¡ng, gồm hÆ°Æ¡ng, hoa, đèn, nến, hoa quả và thức ăn chay. Lúc cúng có hai tăng ni mặc áo cà sa mang đồ lá»… chay đàn rồi má»›i tiến dùng đồ lá»… lên bàn thờ. Từ ngày mở há»™i cho đến hết há»™i, chỉ thỉnh thoảng má»›i có sÆ° ở các chùa trên đến gõ mõ tụng kinh chừng ná»­a giờ tại các chùa, miếu, đền. Còn hÆ°Æ¡ng khói thì không bao giờ dứt. Về phần lá»… có nghiêng về "thiền". NhÆ°ng ở chùa ngoài lại thờ các vị sÆ¡n thần thượng đẳng vá»›i đủ màu sắc của đạo giáo. Đền Cá»­a Vòng là "chân long linh từ” thờ bà chúa Thượng Ngàn, là người cai quản cả vùng rừng núi xung quanh vá»›i cái tên là "tì nữ tuý Hồng" của sÆ¡n thần tối cao. Chùa Bắc Đài, chùa Tuyết SÆ¡n, chùa Cả và đình Quân thờ ngÅ© hổ và tín ngưỡng cá thần.

NhÆ° vậy, phần lá»… là toàn thể hệ thống tín ngưỡng gần nhÆ° là cả má»™t tổng thể tôn giáo ở Việt Nam; có sá»± sùng bái tá»± nhiên, có Đạo, có Phật và có cả Nho. Trong lá»… há»™i có rÆ°á»›c lá»… và rÆ°á»›c văn. Người làng dinh kiệu tá»›i nhà ông soạn văn tế, rÆ°á»›c bản văn ra đền để chủ tế trịnh trọng đọc, Ä‘iều  khiển các bô lão của làng làm lá»… tế rÆ°á»›c các vị thần làng.

Lá»… há»™i chùa HÆ°Æ¡ng là nÆ¡i há»™i tụ các sinh hoạt văn hóa dân tá»™c Ä‘á»™c đáo nhÆ° bÆ¡i thuyền, leo núi và các chiếu hát chèo, hát văn … Vào những ngày tổ chức lá»… há»™i, chùa HÆ°Æ¡ng tấp nập vào ra hàng trăm thuyền. Nét Ä‘á»™c đáo của há»™i chùa HÆ°Æ¡ng là thú vui ngồi thuyền vãng cảnh lạc vào non tiên cõi Phật.

Chùa HÆ°Æ¡ng trong văn học[sá»­a | sá»­a mã nguồn]

Chùa HÆ°Æ¡ng là nguồn gợi hứng cho nhiều tác phẩm thi ca Việt Nam, trong số đó nổi tiếng nhất có lẽ là bài hát nói "HÆ°Æ¡ng SÆ¡n phong cảnh ca" của Chu Mạnh Trinh, làm từ thế ká»· 19, xÆ°a nay rất được ca ngợi:

Bầu trời cảnh bụt

Thú Hương Sơn ao ước bấy lâu nay

Kìa non non, nước nước, mây mây

"Đệ nhất động" hỏi rằng đây có phải!

Thỏ thẻ rừng mai chim cúng trái

Lững lờ khe Yến cá nghe kinh

...

Nhác trông lên ai khéo họa hình

Đá ngũ sắc long lanh như gấm dệt

Thăm thẳm một hang lồng bóng nguyệt

Gập ghềnh mấy lối uốn thang mây?...

và bài "Chùa hÆ°Æ¡ng" của Nguyá»…n Nhược Pháp, làm vào thế ká»· 20. Bài này đã được ít nhất 2 nhạc sÄ© phổ nhạc là Trần Văn Khê và Trung Đức:

Hôm qua đi chùa hương

Hoa cỏ mờ hơi sương

Cùng thầy me em dậy

Em vấn đầu soi gương

...

Trong bài này ngoài những câu thÆ¡ nhí nhảnh nhÆ° trên, còn có nhiều câu tả cảnh HÆ°Æ¡ng sÆ¡n rất sinh Ä‘á»™ng: Réo rắt suối Ä‘Æ°a quanh/Ven bờ ngọn núi xanh/Nhịp cầu xa nho nhỏ/Cảnh đẹp gần nhÆ° tranh/Sau núi oản -gà-xôi/Bao nhiêu là khỉ ngồi/Đến núi con voi phục/Thấy đủ cả đầu Ä‘uôi/Chùa lấp sau rừng cây/(Thuyền ta Ä‘i má»™t ngày)/Lên cá»­a chùa em thấy/HÆ¡n má»™t trăm ăn mày...

Tản Đà rất mến cảnh chùa HÆ°Æ¡ng, ông làm nhiều câu thÆ¡ rất đặc sắc về cảnh và tình ở đây:

Chùa Hương trời điểm lại trời tô

Một bức tranh tình trải mấy Thu

Xuân lại xuân đi không dấu vết

Ai về ai nhớ vẫn thơm tho.

Nước tuôn ngòi biếc trong trong vắt

Đá hỏm hang đen tối tối mò.

Chốn ấy muốn chơi còn mỏi gối

Phàm trần chưa biết, nhắn nhe cho.

Ông còn có 1 bài thơ nổi tiếng về món đặc sản ở chùa Hương:

Muốn ăn rau sắng chùa HÆ°Æ¡ng

Tiền đò ngại tốn, con đường ngại xa

Mình đi, ta ở lại nhà

Cái dưa thì khú cái cà thì thâm.

Về văn xuôi, có bút ký Trẩy há»™i Chùa HÆ°Æ¡ng của Phạm Quỳnh...

Nữ sÄ© Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng tÆ°Æ¡ng truyền là tác giả bài thÆ¡ vịnh Ä‘á»™ng HÆ°Æ¡ng Tích nhÆ° sau^[3]:

Bày đặt kìa ai khéo khéo phòm

Nứt ra một lỗ hỏm hòm hom

Người quen cõi Phật quen chân xọc

Kẻ lạ bầu tiên mỏi mắt dòm

Giọt nước hữu tình rơi thánh thót

Con thuyền vô trạo cúi lom khom

Lâm tuyền quyến cả phồn hoa lại

Rõ khéo Trời già đến dở dom.